Ігар Бабкоў. Беларусь / Украіна: падарожжа на скрай
Notre voyage à nous est entièrement imaginaire. Voilà sa force.
Louis-Ferdinand Céline. “Voyage au bout de la nuit”.
Гэты тэкст спрабуе выявіць умовы магчымасці беларуска-ўкраінскага культурнага дыялогу, аднавіць для беларускага вока загадку Ўкраіны.
Такая пастаноўка праблемы прадугледжвае некалькі папярэдніх тэзаў.
1. Дыялог культураў плённа адбываецца тады, калі зададзеныя моманты кантрастнасці, адрознасці, непадобнасці культураў, калі культуры прызнаюць ды ўзаемна культывуюць рознасці, калі паўстае міф Іншага. Гэты міф Іншага грунтуецца не на культур-антрапалагічнай апазіцыі сваё/чужое, а на гермэнэўтычных стратэгіях узаемнага прызнання, прачытання і разумення. Дыялог — гэта заўсёды спрэчка, сутыкненне пазыцыяў дзеля высвятлення сутнасці рэчаў. Беларуска-ўкраінскі дыялог — гэта сутыкненне дзьвюх культураў, што належаць да адной традыцыі: Цывілізацыі Міжмор’я. (Магчымы) беларуска-ўкраінскі дыялог — гэта спрэчка Поўдня і Поўначы, ваколпантыйскай і ваколбалтыйскай культурных зонаў, — у межах аднаго цывілізацыйнага кола, і нават у межах аднаго гістарычнага лёсу.
2. Беларусь і Ўкраіна на працягу апошняга стагоддзя эксплуатуюць адваротны міф: аднолькавасць, паралельнасць, падобнасць. У выніку мы маем тое, што можна назваць фенаменам „фальшывай празрыстасці”. Беларусь і Ўкраіна адна для адной нібыта празрыстыя ды нецікавыя: гарызонт чакання класіфікуе ўсе артэфакты культуры паводле наяўных схемаў, падводзіць іх пад адно суцэльнае паймо падобнасці і аднолькавасці, шукаюцца паралелі, а не кантрасты. Паралелі, якія, акрамя сваёй паралельнасці, анічога не гавораць.
3. Такая арганізацыя ёсьць вынікам пэўнай настройкі оптыкі культуры, вынікам пэўнага тыпу бачання як адно аднаго, так і больш шырокага культурнага кантэксту. У той сыстэме каардынатаў (Захад-Усход), у якой знаходзіць сябе нашае мысленне (якая навязаная нашаму мысленню?) і Беларусь і Ўкраіна перажываюць паралельную самаідэнтыфікацыю насуперак:
Насуперак нэакаланіяльным (расейскім) практыкам дамінацыі ды выключэння.
Насуперак заходнім стратэгіям „арыенталізацыі” нашых культураў.
Насуперак адмысловаму геапалітычнаму статусу „постсавецкіх прывідаў”.
Насуперак нутраной сітуацыі фрагментацыі й распаду „грамадзтва”, насуперак няскончанасці нашых мадэрнасцяў.
Вынікам такім чынам зададзенага кантэксту самаідэнтыфікацыі ёсьць комплекс гераічнай самотнасці (які прыходзіць на замену комплексу непаўнавартасці) і дыскурс супраціву.
На восі Захад-Усход мы маем заўсёды post-colonial story пра брыдкае качанятка (крывенькую качачку), якое аніяк не патрапіць стаць лебедзем.
4. Разварочваючы нашыя вочы на іншую сістэму каардынатаў — Поўнач-Поўдзень, — мы знаходзім, што Беларусь і Ўкраіна не аднолькавыя, а ўзаемададатковыя. Беларусь і Ўкраіна — гэта Інь і Ян, фрагменты большай цэльнасці, якія знаходзяцца ў дачыненнях узаемнага пярэчання, але і ўзаемапрыцягвання. На восі Поўдзень-Поўнач адбывалася генеалогія нашай этнакультурнай прасторы, паўставанне Цывілізацыі Міжмор’я (цывілізацыйныя імпульсы з поўдню — Кіеўская Русь, Бізантыя, стэп, поўнач — гістарычная Літва, Вільня, Балтаскандыя), нараджэнне нацыяў.
Сёння на лініі Поўнач-Поўдзень мы знаходзім дзьве няскончаныя мадэрнасці, што пакутуюць ад адсутнасці больш шырокага цывілізацыйнага й культурнага кантэксту, такога кантэксту, у якім яны былі б суб’ектамі і творцамі.
Мы знаходзім мадэрнасці, скіраваныя (падсвядома) насустрач адна адной, але ўзаемна непрачытаныя.
Ці магчымая для нашых культураў ідэнтыфікацыя насустрач?
5. На лініі Поўнач-Поўдзень мы знаходзім супольную ўтопію: Цывілізацыю Міжмор’я.
Паасобку — Беларусь і Ўкраіна — пакутліва вылузваюцца з посткамуністычнай, постсавецкай, посткаланіяльнай прасторы, энтрапійнай у сваёй сутнасьці, зараджанай энэргетыкай распаду, культурнае летаргіі й бяспамяцтва. Шукаючы свае вяршыні, яны ўвесь час азіраюцца на гераічнае мінулае. Ім так не хапае „міфа будучыні”, усвядомленай гістарычнай місіі.
Разам — яны ўтвараюць цывілізацыю Міжмор’я, злучаюць ваколбалтыцкае й ваколпантыйскае культурныя колы. Утапійнасць (а-тапічнасць) гэтай цывілізацыі не мусіць падманваць: любая нацыя ёсць, у пэўным сэнсе, семіятычнай утопіяй, лякалізаванай „нідзе”.
6. Мы мусім рэстаўраваць таемнасць, таямніцу адзін аднаго ды адзін для аднаго. Украіна для Беларусі (як і Беларусь для Ўкраіны) — гэта падарожжа на скрай самога сябе, у прастору, дзе захоўваючы бяспечнае пачуццё тоеснасці, аказваесся у іншай сістэме каардынат, у іншым ландшафце, сярод іншых магчымасцяў. Дзе ты сам ужо крыху іншы…
Усялякі дыялог — гэта выхад за межы самога сябе, гэта падарожжа…
