Сяргей Вайніцкі. Голас. Твар. Імя

Ante ferit quam flamma micet

Я ёсьць

Колькі гучыць крык?
Ці адно дакуль нехта гукае, высільваючыся ва ўтрапеньні?

Не. Дакуль азываецца рэха, дакуль чуе яго вуха, а перадусім – столькі, колькі памяць захоўвае яго, здольная ў кожны момант засьведчыць: «Ён быў!». Датуль, да аддаленай у няісную прышласьць мяжы ён гучыць, і нясе ў сабе голас, гвалтам выдзерты з абдоймаў моўчы. Рэха згасацьме, памяць патроху згасацьме, але ўжо тут, у бытным, у якое крык б’ецца, як птушка ў шыбу, як вецер, як прамень.

Кароткі высілак – і гэтак доўгае жыцьцё.

Неістотна, чым вызнаюць яго – хтось скажа «бунт», іншы – «блюзьнерства». Ён можа быць хаця чым: усё прыдатнае, каб стацца крыкам, асьцяглым «я ёсьць» – толькі б воля ўклалася ў яго дарэшты, толькі б ён вымкнуў з самай істы таго, хто гукнуў. Бо іста такая, які ейны крык, не наадварот. Гукне ціха – будзе лядашчай, выбухне напоўніцу – станецца моцнай. Але назавецца, так ці інакш, засьведчыўшы голас, раскрыўшы аблічча, здабыўшы імя. І таму адно напраўду важна: ці крыкнуў я, ці азваўся.

Нібы так проста гукнуць, але насамрэч гэта цяжэй за ўсё. Немасьць бясьпечная і ўтульная, немасьць нератам аблутвае ўяўленьне і волю. Крык – крок скрозь яе, цераз самую немагчымасьць выгукнуць, якая аддзяляе штосьці, што толькі можа стацца, ад кагосьці, хто беспаваротна ёсьць. Крык і здаецца немагчымым – дакуль ня выбухне, не пераадолее боязь быць, страх назвацца, дакуль ня вынырне зь безаблічнай моўчы. Яму няма месца ў бытным – ён сам здабывае сабе і месца, і бытнае. Крык ня думае, не разважае, ён гучыць, і таму ёсьць – высмык волі таго, хто гукнуў і зажыў, апрануты ў рэха, як у скуру.

Я гляджу на сябе: а я – ці напраўду ёсьць? Можа быць, цяпер больш, чым калі: праз суму кароткіх высілкаў, кожным зь якіх, зрэдзьчас, калі-некалі, засьведчваю: «Вось я!». Памкненьне быць і страх бязь сьледу зьнікнуць пароўну дапамагаюць мне, змушаючы ўтрапёна гукаць: высільвацца зноў і зноў у спробах паўстаць і застацца.

У крыку паўстаюць: імя, аблічча, голас – усё. Здаецца, што ён ляціць навонкі? Наадварот: сапраўдны крык перш скіраваны ў нутрыну. Ягоны шлях асаблівы, як бы насупор парадку і лёгіцы: ня голас гукае, а крык здабывае голас, каб гукнуцца; ня рот раскрываецца, а вокліч прадзірае адтуліну ў бязротым твары, каб мець, дзе адцеміцца. Гэтак ён стварае мне – твар, сабе – месца, нам абодвум – мінуўшчыну, гісторыю нашага зьяўленьня ў сьвет. Крык пранікае ўсё глыбей, у самы под, дзе між ужо здабытымі абліччам і голасам, у сутыку між імі, сьпялее іхнае споіва – маё праўдзівае імя. Ім мой крык прастуе сабе прышласьць і напоўніцу, дарэшты выяўляюся я: вось, ёсьць каму назвацца, значыць, я ёсьць. Ад цяпер я паўсюль, куды сягне яно, імя, якое ўтрымлівае ўсяго мяне. Цяпер відно: няма куды вяртацца і чаго чакаць – мінуўшчына і прышласьць ёсьць адно плёнам выгуканага ў крыку імені. Я бо існую тут і цяпер, і адно каб выявіцца, гэта значыць, каб назваць і ўсьвядоміць сябе, патрабую прасторы і часу.

Колькі ж гучыць крык?
Столькі, колькі жыцьме ягоны сьлед і мэта – гук імені, які вымавіўся ў ім.

Сьляды высілкаў і здольнасьць множыць іх на сабе, захоўваць, несьці – гэта і ёсьць імя. Аловак і літара, якую ён піша, нага і адбітак у гліне, голас і рэха – імя паўстае між імі, у сточанасьці алоўка, у стаптанасьці падэшвы, у стамлёнасьці горла. Паўстае, і абдымае сабой усё – аловак, голас, рэха, гліну, – усё, што хаця крыху спрычынілася да ягонага паўставаньня, перадусім жа – той прагал, што зеўрае між маімі рэдкімі, аддаленымі адна ад адной спробамі быць. Імя кладзецца на прагал, цыруе, ператвараючы цераспалосьсе выбліскаў у непарыўную цэласьць, пра кожную частку каторай я магу цяпер казаць пэўна: «Гэта я».

Прошласьць падаўжаецца, прышласьць нарыхтоўваецца, цяпершчына выяўляецца – і гэта ўсё зараз, і гэта ім, імём, рэхам увушшу, тварам уваччу, лініяй ад кропкі да кропкі, якую сам я накрэсьліць ня ў змозе. Яно паўстае, і больш няма сілы, што яму запабегла б – ніякай, проч маёй неабачлівасьці, проч уласнай няхэньці падтрымаць яго, падоўжыць новым высілкам, чарговым выбліскам. Высільваюся я – мацнее імя, каб затым умацаваць мяне. Але гэта не ўзаеміны: мы зь ім тоесныя. Я настолькі сабою, наколькі голасна, сьведама, уладна выгукаю сябе.

Проста быць значыць быць выпадкова і зьнікнуць бязь сьледу, як усё, што не было, як сьлед. Напраўду стацца азначае гукнуць зь нічым не акрэсьленай немасьці. Гэта – сапраўдныя народзіны. Нямое наважваецца на імя нават коштам магчымага болю і стратаў. Цяпер я ёсьць, я відаць: голас выяўляе маё аблічча, аблічча патрабуе імені, імя мацуе голас, якім выгукаецца ў сьвет. Гэтае агністае кола кружляе і шырыцца, у ім цяпершчына робіцца прошласьцю, а прошласьць – будучыняй. Добрае і нядобрае, прыязнае і варожае – усё, што натрапіцца яму на дарозе, цяпер дадаецца да імені новай літаркай, дробнай зморшчынай на твары, а адпаўшы, ператвараецца ў прагал, маўчаньне, дыханьне, і так фармуе мой, ні на што іншае не падобны выгляд. Я выгукаю імя ўсім сабой, укладаюся ў яго дарэшты, а значыць, і сьвет укладаецца ў яго, паўтараючы за мной, запамінаючы, замінаючы.

То колькі гучыць крык?

Столькі, колькі немагчымае супрацьстаіць яму.

Дакуль ёсьць, што пераадольваць і ўва што ўкладацца.

Імя збаўляе ад немагчымасьці быць – ад нябыту, бо выціскае яго па-за межы мажлівага. Вось, амаль заўжды маўчым, але ўсё роўна ёсьць: імёны несупынна прамаўляюць за нас, бяз стомы прабіваючы бэтон тымчасовага існаваньня.

Яны робяць гэта паасобку, кожнае ў свой спосаб, адпаведна таму, як і кім гукнуліся. Часам яны супадаюць – калі аднастайнасьць перашкодаў шыхтуе іх, а правал у небыцьцё большае, пагражаючы паглынуць адразу многіх. У часе гранічнай патрэбы, гнаныя ёю, незьлічоныя імёны зьліваюцца ў хор, і вось, няма ўжо расьцярушанага кволага «мы» – адно сталёвае «я», сплаўленае зь іх, задзіночанае з тысяч гуканьняў, абліччаў, назоваў, кіраванае супольнай воляй захавацца і быць, імя па-над усімі імёнамі, засьведчвае сябе ўтрапёным крыкам: «Я ёсьць!». Сьвядомае «я» гэта заўжды высмык волі. «Мы, людзі» ператвараецца ў «я, народ» адно высілкам і ў часе высілку – чым мацнейшыя паасобныя спробы назвацца, тым яно мацней, і выразьней гучыць. Потым патрэба сыйдзе і напруга аслабне, і зноў выпетрыцца воля; тады супольнае «я» распадзецца на параскіданыя там і тут, аднолькавыя ў сваёй разнастайнасьці часьцінкі.

Распадзецца еднасьць, але аднойчы выслаўленае ёю імя трывацьме – бо імя памнажаецца рэхам – да новай патрэбы, да новага шанцу назвацца.

Імя застанецца, калі будзе датрыманая адзіная ўмова: калі яно перад тым выбухне ў жарсным высілку гуканьня – вымкне з самага сяродку істы, з самай патрэбы быць.

То няхай не стамляецца горла!

Іх няма

Калі нешта перашкаджае мне, тады існую.
Калі штось імкнецца зьніштожыць мяне, тады я напраўду ёсьць.

Перш я рэдка заўважаў іх: перашкоды былі збыт блізка, каб я ўбачыў – клаліся адразу тут, між мной, што зьявіўся, і маім існаваньнем, атачалі кожны подых, стрымлівалі кожны рух. Яны нітаваліся ў цэлае са сьветам наўкола: «дурны чалавек», «кепскае надвор’е», «безнадзейная задача» – так я казаў, сутыкнуўшыся з чарговай замінай. У астатнім я не заўважаў іх – проста жыў.

Хто я быў тады? Нітка ў бясконцай шэрай тканцы ці самая тканка – адзін з мноства ці самы натоўп, чыя ніякасьць увасаблялася ў кожным з нас даволі? Неістотная, бо прынагодная, назва ня мела адмысловага зьместу. Гэта быў проста я. Безаблічны пасярод звыклай шэрані, нямы – ніхто ня памятаў майго голасу, – я ні ў чым ня меў патрэбы, бо ня меў ніякіх патрэбаў звыш таго, што меў. Рызыкі бытнага не турбавалі мяне, бо я ледзь існаваў; і нябыт мне не загражаў – мяне і так амаль не было, я адно ліпеў на ўтульным памежжы, ня «тут» і ня «там». Я і перашкоды наўкол, я і перашкоды ўва мне – нашае суіснаваньне было нібы ўзаеміны матэрыі з матэрыяй. Яны перашкаджалі мне, бо я перашкаджаў ім. Каб ня я, іх не было б; ніводная заміна не паўстала б перада мною, калі б я не варушыўся, ня дыхаў у сваім схове. Мы існавалі ўпоравень: я быў імі, яны – мною.

Так было; можа быць, так будзе зноў, пасьля. Але ня зараз, у гэтым разьлеглым, быццам расьцягнутым імгненьні цяпершчыны, дзе шэрань крывавіць і курчыцца, расьсечаная промнем уяўленьня – расьцятая надвое. Бо зараз, у промні, я бачу сябе. Я вычуў сябе ў ім – пазнаў свой голас, якога дагэтуль ня чуў ніколі. Я асягнуў сябе цалкам, з імём і абліччам, з усім, што мушу займець, і без усяго, чаго маю збыцца. Як я даю веры ўбачанаму, чаму пэўны, што ўчуты мной голас – мой? Збыт проста: сузіраючы і слухаючы, я ёсьць ім, якога чую і бачу, а ён – мною. Я амаль бездакорна супадаю зь ім, супадаю ўва ўсім, за выняткам гэтага прыкрага «амаль», зь якога складаецца бясконцая адлегласьць між намі. Гнаны прагай пераадолець яе, промнем выцераблены з шэрані існаваньня, я ўпарта паўзу ў быцьцё, да сябе, які ёсьць і быцьме. Я ўжо ёсьць – я ўчуў і ўбачыў; цяпер выяўляюся: гукаю, адчуваючы, як трудна, з болем прадзіраецца ўва мне адтуліна роту, і рушу наперад, па драбніцы напаўняючы бачанае і чутае плоцьвай, сваёю плоцьвай.

І, як раней зь безаблічным нечым зьявіліся, каб атачыць яго, перашкоды, так цяпер паміж мной і маім выяўленьнем сьцяной узьнімаецца гвалт. Ён надараецца між голасам і крыкам, між вокам і крокам. Я, які рэдка заўважаў перашкоды, – іхны гвалт я адчуваю. Яны шчыруюць, каб я адчуў. Ім трэба мая ўвага, яны сілкуюцца ёю.

Але чаму гвалт?
Таму, што я вычуў сябе і назваўся.
Таму што назваўся я – не яны, якія спрабуюць спыніць мяне.

Сьляпыя ня ўбачаць свайго аблічча, глухім ня ўчуць уласнага голасу. Покліч уяўленьня працяў ня ўсіх: ён мне чуцён, ня ім. У іх ён адно марнуецца – глухата здушае яго, а зь ім разам вылягчаецца і глухне будучыня. Гэта – першы гвалт, нясьведамы. Першы гвалт заўжды зь сябе, і толькі потым зь іншых; ён – пачатак ланцуга, якім істота нітуе сябе зь нічым. Покуль я гукаю, пэўны, у наіўным шчасьці народзін, што са мною разам гукацьмуць усе наўкола, іх атачае ўсё тая ж шэрань. Нешта зрушылася, але што? Ім не да ведама. Чаму я крануўся і куды рушу, ім няўцям. Яны чапляюцца за звыклае памежжа, не ўсьведамляючы, што ніякага памежжа няма больш – яно расьсечанае ўсьцяж; а ёсьць цяпер толькі «так» і «не», і ўсё, што яшчэ ня «так», ужо «не».

Гвалтам выяўляецца іхная прырода і кон. Гвалт азначае: ня могуць інакш, і ня змогуць – каб змагчы, яны мусілі б быць не яны, а я; але перадусім яны мусілі б перш быць. Я ёсьць: рушу наперад; яны – адно ўтрымліваюць: уціскаюць, маняць. Робяць, што могуць, каб утрымацца, і ўсё на глум – але яны нават не заўважаюць гэтага: вядома, бо іхны ўціск мэханічны, рэактыўны. Яны дзейнічаюць, як рэчы, якім невядомая мэта і вынік дзеяньня. А я неўспадзеўкі цешуся з гэтай сьлепаты, бо бачу, як гвалтам – марнуюцца, як праз уціск губляюць рэшткі сіл. Яны вылягчаюцца ў катаваньні, бо, катуючы, ня маюць ужо ніякага сэнсу і зьмесьціва, проч мяне самога. Улягаючы дазваньня ў гвалт, праймаюцца мною па плеш. Нішто выразьней ня выявіла б іхную немач, нішто лепш не засьведчыла б імітацыю быцьця, да нядаўна схаваную ў шэрані, прыхарошаную бракам вымогаў, малпаваньнем і аднастайнасьцю. Кволая, безгустоўная, яна гіне ад іхнага гвалту першай, але ім ужо не да таго: цяпер яны марнуюцца ўва мне, далей якога і проч якога ім не відно больш нічога. Вось, адкуль мая неспадзяваная радасьць: кожным актам гвалту яны будуць штораз лепш распускацца ўва мне, праймацца мною, прыставаць, як меншае прыстае да большага, нежыцьцяздольнае – да самастойнага. Зьнікаючы ўва мне, зьнікаюць зусім, бо ня маюць нічога – ні голасу, ні аблічча, ні імені, – нічога, проч мяне, якога ўціскаюць, і ніякай будучыні, проч маёй, зь якой вынішчаюцца. Гвалт гэта таўро, па ім пазнаюцца прызначаныя зьнікнуць; і ён жа ўвадначас прыладай зьнікненьня – спосабам, які робіць бясьсьледнасьць непазьбежнай. То як жа мне ня цешыцца, праз боль і агіду, як ня цешыцца з таго, як на мне спраўджваецца іхная асуджанасьць на гвалт і немагчымасьць быць – зрабіць крок са мной, застацца са мной?

Вось, сыходзяць на нішто, а я дзіўлюся, уражаны іхным сыходам, захоплены гэтай непамыснай загадкай самавынішчэньня. Бо я ёсьць, а той, хто ёсьць, ня можа асягнуць сыходу ў нівеч. Адзінае, на што я здатны ў стасунках зь нябытам – уявіць сьвет безь сябе; але і тады я буду – ягоным творцам, ягоным сьведкам. Нябыт, у які зьнікаюць яны, непраніцальны. Маё ўяўленьне тнецца ў яго, спрабуе прадзерціся, і ўсё бяз плёну. Але ці напраўду няма плёну? Зважайма: калі нешта перашкаджае мне, тады існую. Няздольнасьць уявіць нішто – зарука маёй усёй, без астачы прысутнасьці ў бытным.

Сыходзяць: гвалтам аднімаюць ад мяне па частках, абскубваюць там і тут – да чаго патрапяць дацягнуцца. Але што аднімаюць? Голае і кволае, нясьведамае майго імені, безгалосае і безаблічнае: сябе аднімаюць. Пазбаўляюць таго, чаго мушу збыцца – адрываюць з крывёю, болем і пакідаюць шнары, якім быць цяпер разорамі на маім абліччы, прагаламі ў імені, гукам дыханьня ў аціхлым на момант голасе. Скрайняя нясьцерпнасьць уціску і мая зьнясіленасьць, роспач, боль лепш як што засьведчваюць – ня проста нешта існуе, але гэта я ёсьць; цяпер ужо напэўна я ёсьць.

Тым часам, зьнікаюць. Сьціраюцца з-пад неба маёй немінучай будучыні, а я назіраю, як вытанчана, элегантна працуе кон, пад маскай ратунку хаваючы самазьнішчэньне. Зрэшты, нічога новага: цяля, трапіўшы ў багну, малоціць канцавінамі, і тым шпарчэй тоне. Кожная спроба гвалту, яшчэ адна мана, чарговы ўціск увідочваюць гэта з захапляльнай выразнасьцю: вось, зьнікаюць, хутчэй, чым маглі б. Яны ахвяруюцца за мяне і ўва мне: бо, каб надарыўся гвалт, мусіць быць той, хто яго зазнае, і каб імя было скажонае, яно мае вымаўляцца і гучаць – быць. Я ўсё больш ёсьць на тле іхнага неабарачальнага зьнікненьня.

Вось, мізарнеюць – настолькі, наколькі я выяўляўся, верны свайму пакліканьню быць. У гэтым крыніца маёй моцы; тым часам яны суцяшаюцца адно ілюзіямі, апраўдваюцца адно калецтвам. Заміж твараў – безаблічнасьць, замест імёнаў – мянушкі, замест голасу – галас. «Лепш памерці стоячы, чым жыць на каленях», – яны млява перажоўваюць гэта, імітуючы мысьленьне, удаючы маўленьне, і ня цямяць: падняўшыся на поўны рост, трэба быць і быць, а як што не, то ня варта было і падымацца, марнуючы рэшту сіл.

Прылады нябыту, цалкам занураныя ў нябыт, як рыбіны ў ваду, яны не заўважаюць яго. Нябыт турбуе адно тых, хто напраўду ёсьць; ён загадкай для тых толькі, хто стаўся.

Няздатны ні быць, ні ня быць як сьлед, нябыт можа адно сяк-так выяўляцца, у адзіны даступны яму спосаб – усмоктваючы. Першая зморшчына на твары дзіцяці, першы сполах у вачох – нябыт пачынае аднімаць адразу, крок па кроку фармуючы мой ні на што не падобны твар.

Нішто ўвесь час стаецца і ніколі ня станецца; бо ня можа стацца тое, чыя сутва і сэнс – у бесьперастанным зьнікненьні сэнсу і сутвы. Як агню ўласьціва гарэць, так нябыту – паглынаць; розьніца ў тым, што проч гэтага ён не выяўляецца больш нічым і не існуе ні ў чым. Ён процілеглы ня цэламу бытнаму, а толькі маёй здольнасьці паўставаць. Ён точыць ня ўсё, а толькі адметнае і неабыякавае да пагрозы зьнікнуць – маё памкненьне адсланіцца ад яго. Ня сьлед бы мне даваць яму назовы «небыцьцё», «нішто»: нябыту больш пасавацьме дзеяслоў. Але яшчэ слушней было б не называць яго ўвогуле, пакінуць нямым. Бо я сам – сваім позіркам, сваёй увагай – надаю гэтаму няспыннаму сыходу ілюзію існаваньня.

Нябыт ніштожыць адно покуль ёсьць, каго ніштожыць. Ён зьнікацьме адно дакуль ёсьць з чыёй прысутнасьці сьцірацца. Занураныя ў яго нішчэньнем і ўціскам, сыходзяць у нівеч мае гвалтаўнікі. Так мусіць быць. Хто павязаў сябе зь нічым, сам ператвараецца ў нішто; хто супрацьпаставіўся быцьцю, сам зьнікае – памнажэньне на нуль заўжды вынікае нулём, незалежна ад велічыні памножанага. Яны не выбіралі, напраўду: гэта кон. Ім не было з чаго – глухату не выбіраюць, яна даецца міма жаданьня і волі. Таму і ў браку ўяўленьня няма віны. Але ўсе наступствы гэтага калецтва – на іх. Ані каліва маралі няма ў гэтым, адно заканамернасьць. Сьмяротна хворы нічым не завінаваціўся перад сваёй хваробай, але паміраць усё адно яму, ня ёй; і хто ступіў на ценкі лёд, гіне не празь віну ці брак кемнасьці, а таму, што цяжкі, а вада – збыт халодная.

Гвалтаўнікі выяўляюцца праз адсутнасьць адцятага ад мяне. Ілюзія іхнай прысутнасьці трымаецца толькі праз маю памылку – з-за неабачлівай гатовасьці заўважаць іх. Насампраўдзе яны – проста адтуліны, дзіры на маёй скуры, віры ў маёй прасторы і часе. Уціскаць мяне – ня выбар, гэта вырак і кон, якім зноў і зноў пацьвярджаецца слушнасьць таго, што адбываецца са мною.

То нашто страх? Дакуль іду і гукаю, загражаны нішчэньнем, змушаны да немасьці – як я магу ня быць? Ня страх, а дзейснае ўяўленьне мусіць весьці мяне. Дзейснае, бо дзеліць: тут я і маё, а там – рэшта, якой збываюся. Ягоная сіла і нават самая наяўнасьць засьведчваюцца вынікам: надарыўся падзел ці не, адбылася зьмена ці ўсё засталося, як было. Яно сьведчыць з астатняй выразнасьцю: там, куды крочу, дзе я ўжо ёсьць, у вобразе, які спраўджваецца з кожным крокам – там, у бытным, іх – няма. Моц гэтай праўды калясальная, яснасьць – вырашальная: па-над усім іх ужо няма. Страты супярэчаць гэтаму адкрыцьцю адно ў часе; па-над часам – пацьвярджаюць яго неабвержна. Яно выбаўляе ад бясплённых высілкаў і марных чаканьняў. Яно выпраўляе слоўнік, называючы няіснае няісным. Звыш таго, яно цугляе страх, вызваляючы скаваныя сілы. Яно карыснае. Тыя, хто ёсьць, зь яго чэрпацьмуць моц выславіць: хто ня мы, таго няма. Пра сілы ідзецца тут, а таму ня сьлед лякацца павярхоўных пярэчаньняў. Сілы патрэбныя нам, бо мы ёсьць. Астатняе ня мае значэньня.

Іх няма. Гэтая адсутнасьць асягаецца адразу, у сваёй ашаламляльнай татальнасьці, раптам вызірае з-за ўсіх тымчасовых падзей, ‘бы з-за аблокаў неба. Не вытлумачваецца крок па кроку, не разгортваецца – даецца ў цэласьці. Разгортваньне ёсьць толькі спосабам спраўдзіць гэта крок па кроку: вычуць прысутнае, і нідзе ня ўбачыць няіснага – ні тут, ні там; ні зараз, ні потым. Па-над прасторай і часам, у бясконцай цяпершчыне іхная адсутнасьць трывае нязьменна: іх, што зьвязалі ўсіх сябе з прымусам і гвалтаваньнем, ужо цяпер не існуе.

Хтось спытае: а шнары ці ня сьведчаць пра нешта, што было і адцемілася на мне? Ані. Хіба наіўны будзе зьвязваць вынік нішчэньня з самым нішчэньнем. Усё наадварот: хто робіць нешта пад загрозай гвалту, робіць ня дзякуючы ёй, а таму, што па-ранейшаму, насупор загрозе, захоўвае здольнасьць рабіць. Шнары сьведчаць адно пра таго, хто ёсьць і нясе іх на сваім твары. Яны сьведчаць пра мяне.

Значыць, я ёсьць: вось, са спакоем і ўтоенай ціхай радасьцю назіраю іхнае самавынішчэньне. З утоенай, бо аднаго насампраўдзе сьцерагуся – падказаць хаця знакам, хаця намёкам, што маю падставы цешыцца. Абы толькі не адступіліся ад мяне, толькі б не памякчэлі, толькі б не паразумнелі! Але дарэмны клопат – яны ня спыняцца, ня павернуць назад: прошласьці ўжо няма, і будучыня зьявіцца адно калі стане цяпершчынай, той акурат цяпершчынай, дзе яны назаўжды адсутныя. Вяртацца няма куды, як, і каму: іх няма.

Гэта вызначае ўсё. Найперш, паводзіны. Сьлед захоўвацца разумна. Гэта значыць, не зьвяртацца да няіснасьцяў, не адказваць на спакусы ілюзій, ня весьці размоў з пустатой: іх няма. Не сумоўнічаць, не зважаць і не азывацца, а толькі – глядзець скрозь і ісьці скрозь, па-за, па-над, паўз, ніводным паглядам ані словам не сілкуючы іхныя ўдаваныя існаваньні. Дзіры належыць абыходзіць, віры – абмінаць. Не ўглядацца, не засяроджваць позірк, сьцерагчыся працягваць руку ў адтуліны – ня штосьці захлынаецца ў іх, але гэта я вылузваюся з расьсечанага. Толькі адпрэчваць, толькі адсланяцца, ужываючы сілу адно затым, каб ня трапіць у іх, утрымацца на краі. Тут няма месца для барацьбы – каб змагацца, я мусіў бы павярнуцца тварам да іх, спыніцца, адцеміць увагай. Тварам да бястварага, з увагай да зьнікомага – немажліва і няслушна: гэта азначала б праз барацьбу надаць ім жменю плоцьвы, подых сэнсу і шанец застацца ў маёй будучыні. Не змагацца мусова, а выяўляцца – праставаць абранай дарогай, па кроплі, па цалі, па імгненьні ўтрывальваючы сваю аднойчы асягнутую прысутнасьць.

Іх няма. Як ні шукай, скуль ні вызірай, што ні прыдумвай – ня знойдзеш іх, бо няма. Відаць толькі прагалы, яміны: ня хтосьці, а адсутнасьць кагосьці – адсутнасьць мяне, яшчэ недастаткова пэўнага, яшчэ не даволі вялікага, каб ужо зараз запоўніць іх. Выціснуць адтуліны, пакрыць скураю раны, і тым ацаліць пашкоджанае жывое: сябе ацаліць, бо іх – няма.

Бо ёсьць толькі той, хто ёсьць напраўду – цяпер, а таму заўжды. Аднойчы паўстаўшы, ён распаўсюджвае сябе ня толькі ў прышласьць, але і ў прошласьць – праз здабыцьцё перадгісторыі, асьвечанай ягоным імём ува ўсю даўжыню мінулага, аж да пачатку пачаткаў. Так ён імём нараджае і апаноўвае самы час. І гэтак жа, прыбраўшы сябе зь цяпершчыны, стаўшыся дзірай у тканцы бытнага, існаваньне сьціраецца адусюль, дазваньня. Гэта кон. Гэта ён праз нясьведамасьць, звычку і ілюзіі прастуе сваім ахвярам дарогу ў нівеч. Каго тут ненавідзець, каго шкадаваць, каму дараваць? – Іх няма! Адудзячыць бы за ўдзел у маім лёсе, але дзякаваць цяпер належыць адно таму, хто ёсьць: сабе, за тое, што захаваўся і захаваў шнары, адцеміны сваёй гісторыі. Няма каго ненавідзець – толькі бытнае відаць наўкола; правалы зеўраюць у ягоным целе, псуючы яго дакладна так, як гэта ўласьціва правалам. Спачуваць ім няма як і нашто. Шкадоба мае сэнс, калі можна направіць згаршэлае, дапамагчы; у гвалце няма памылкі, наадварот – ён дасканала адпавядае іхнай прыродзе і наканаваньню без астачы зьнікнуць. Спагадаць азначала б марнаваць сілы і час: іх ужо няма. Іх давеку няма – сышлі адусюль, і быцьцё зраслося па-над пустымі месцамі, як вада над тапельцам. Тымчасовы гвалт гэта хіба прылада нябыту, каб празь яе з астатняй відавочнасьцю засьведчыць: няма і не было. Іх няма нідзе, ня будзе, і не было ніколі. Радуймася!

ШТО Я МУШУ

Трэцяя частка  твора “Што я мушу”, надрукавана 26.10.2020.

IX.2020 – I.2021, ‘N.’

 

You may also like...